Kaplica św. Anny dobudowana do elewacji północnej nawy kościoła po stronie zachodniej, przy przęśle trzecim, czwartym i piątym nawy od wschodu przed 1402 rokiem, kiedy to została konsekrowana przez biskupa przemyskiego Macieja herbu Janina[1].
W latach 1637-41 kaplica została przebudowana staraniem Wojciecha Roberta Porcjusza[2]. Musiano wtedy usunąć gotyckie sklepienie jak w innych kaplicach i nawie kościoła, wykonać nowe, które dekorowano sztukateriami wzorem kaplicy M. B. Szkaplerznej. Fragmenty tego sklepienia i sztukaterii na ścianach stwierdzono w części strychowej kaplicy w roku 1968. To sklepienie było nieco wyższe od obecnego[3]. Z tego okresu pochodzi kamienne, zewnętrzne obramienie otworu wejściowego do kaplicy (portal zewnętrzny) w ścianie północnej. Jako autorów tego „fortecznego” portalu wymienia się muratorów z Bawarii: Anusza Kogusera i Jerzego Keffela[4].
W II połowie XVIII wieku prawdopodobnie na wskutek pożaru sklepienie z XVII wieku zawaliło się. Przemawiają za tym w części strychowej kaplicy stare tynki na ścianie zachodniej, bardzo zasmolone, miejscami zwęglone. Wykonano nowe, obecne, ale bez stiuków[5].
Nie jest wykluczonym, że w latach 1637-41 lub w II połowie XVIII wieku powiększono kaplicę przesuwając mur północny o ok. 125 cm[6].
Podczas badań stratygraficznych w 1962[7] roku stwierdzono polichromię zewnętrzną autorstwa Daniszewskiego (Franciszek, Ksawery, Jędrzej) z lat 1903 -1910, pod nią jedyną starszą prawdopodobnie autorstwa Marynowskiego (Franciszek, Ksawery) – na ścianie wschodniej, za zwieńczeniem ołtarza znajdował się zatarty napis:
„Malował 1833
Marynowski
Fundator kupiec Borysz…wski..”
Polichromia ta nie pokrywa się rysunkowo ani kolorystycznie z warstwą zewnętrzną (F. Daniszewskiego).
Zatem kaplica posiadała polichromię F. Daniszewskiego do roku 1963.
Natomiast w dokumentacji z prac z 1968 roku[8] tę starszą polichromię (F. Marynowskiego) określa się jako XVIII-sto wieczną – nie słusznie. XVIII-sto wieczne dekoracje malarskie z czasów budowy nowego sklepienia znajdują się jedynie obecnie (odsłonięte przez PKZ w 1968 roku) w dwu dużych wschodnich podłuczach przejść do nawy. Także nie wykluczam, że resztki dekoracji z tego czasu są obecnie w centralnych tondach sklepienia w trzech przęsłach. W podłuczu trzeciego, małego przejścia zachodniego z kaplicy do nawy pod chórem znajdują się obecnie reszty podmalowania dekoracji z 1833 roku w kolorze czerwonym, uniemożliwiające rekonstrukcje tej dekoracji).
W 1963 roku usunięto (PP PKZ – Kraków) część starych, osypujących się tynków ze sklepienia i ścian (oraz w całości polichromię F. Daniszewskiego), wykonano nowe tynki na całości kaplicy.
W latach 1963-1968 usunięto w całości dekoracje malarskie Stanisława Wojciecha Bergmana z nawy i pozostałych kaplic kościoła. Nie usunięto dekoracji malarskich F. Daniszewskiego (są widoczne obecnie) w prezbiterium.
W 1968 na nowych tynkach sklepienia zamierzano wykonać rekonstrukcję dekoracji stiukowej. Podczas prac przygotowawczych okazało się, że pod nowymi tynkami z 1963 roku istnieją fragmenty tynków starych z dekoracjami malarskimi XVIII-sto wiecznymi lub z 1833 roku oraz z pocz. XX wieku. Odsłonięto te fragmenty, zaniechano rekonstrukcji sztukaterii, wykonano na sklepieniu i ścianach rekonstrukcję starszej dekoracji malarskiej. „W miejscach nieczytelnych, jak np. na ścianie wschodniej i zachodniej założono jednolity różowy kolor i kremowe pasy przy sklepieniu i wokół okna bez rekonstrukcji ornamentów roślinnych, do której nie było żadnych podstaw”. Rekonstrukcje wykonano w technice wapiennej, punktowania na pilastrach ściany północnej kazeiną[9].
W roku 2016 wykonano ograniczone badania odkrywkowe w kaplicy. Potwierdzają one informacje podane przez PP PKZ z 1962 i 1968 roku.
W oparciu i obecny stan rozpoznania nawarstwień ściennych kaplicy i kościoła wiadomo, że w 1968 roku w kaplicy wykonano:
– rekonstrukcję dekoracji malarskiej autorstwa F. Marynowskiego z 1833 roku na sklepieniu, filarach ściany południowej i wyrwanych z kontekstu całości dekoracji niemożliwej do odtworzenia girland na ścianie północnej;
– rekonstrukcję dekoracji malarskiej z ok. poł. XVIII wieku w dwu podłuczach wschodnich przejścia do nawy. ;
– domalowano (nie zrekonstruowano) dekorację w podłuczu małego, zachodniego przejścia do nawy pod chórem niby na wzór dekoracji z XVIII wieku podłuczy przejść wschodnich ale z płycinami w kolorze czerwonym.
- OPIS KAPLICY ŚW. ANNY W KOŚCIELE TRÓJCY
PRZENAJŚWIĘTSZEJ W KROŚNIE.
- Kaplica na planie zbliżonym do prostokąta.
Wnętrze podzielone na trzy przęsła przez gurty sklepienne wsparte na zdwojonych pilastrach przy ścianach. Pomiędzy spływami krzyżowego sklepienia i gurtami a pilastrami uproszczony motyw belkowania wykonany w tynku z fryzami i gzymsami. Wejście z nawy przez dwie duże arkady i trzecią, zachodnią mniejszą i niższą. W ścianie północnej zachodniego przęsła otwór drzwiowy na zewnątrz kaplicy z metalowymi drzwiami. Na ścianach i sklepieniu dekoracja malarska – wykonana w 1968 roku – rekonstrukcja dekoracji malarskiej z 1833 roku.
Na ścianach kaplicy obrazy olejne – „Droga Krzyżowa” fundacji ks. Józefa Stachyraka, kanonika kapituły przemyskiej, pędzla Tabińskiego z XIX wieku[10]. Przy ścianie wsch. i półn. ławki. Przy ścianie wschodniej drewniany ołtarz główny kaplicy p. w. Św. Anny z ok. 1760 roku zajmujący na wysokość i szerokość całą ścianę[11]. W podłuczu przejścia wschodniego ołtarz Matki Boskiej Loretańskiej z 1699 roku, przeniesiony tu z kościoła jezuickiego w 1783 roku. W podłuczu przejścia środkowego ołtarz skromny z pocz. XVIII wieku Serca Pana Jezusa?.
2. STAN ZACHOWANIA NAWARSTWIEŃ ŚCIENNYCH KAPLICY ŚW. ANNY W KOŚCIELE TRÓJCY PRZENAJŚWIĘTSZEJ W KROŚNIE.
Liczne spękania ścian i sklepienia. Wątek muru podobnie jak w już konserwowanych kaplicach w latach przeszłych zapewne z licznymi spękaniami, wykruszeniami, naprawami, o rozłożonym częściowo przez wodę, sole i mikroorganizmy materiale budowlanym.
Tynki z 1963, 1968 roku jak i zachowane partie wcześniejszych mocno spękane. Wydaje się, że część spękań spowodowana jest spękaniami muru. Są odspojone od murów, mocno zasolone na ścianach ( do wys. ok. 2,5 m. na ścianie zachodniej i północnej) jak i na sklepieniu. Powodem tego jest duże podciąganie wody kapilarnej przez mury – brak izolacji fundamentów, prawidłowego odprowadzenia wody gruntowej z otoczenia kaplicy i wody opadowej, długotrwałe zalewanie sklepienia wodą opadową przez nieszczelności dachu w przeszłości.
Dekoracja malarska wierzchnia z 1968 roku jak i fragmenty starszej spudrowana, brudna, z poważnymi przebarwieniami i wysoleniami, miejscami przetarta. Powodem tego jest między innymi brak stałej wentylacji wnętrza. Sama dekoracja malarska wykonana w 1968 roku jest na wzór starszej z 1833 roku i nie jest rekonstrukcją pełną, co wiemy z przekazów. Jak wykazują odkrywki z 2016 roku rekonstrukcja dekoracji wcześniejszej wykonana w 1968 roku jest na zachowanych śladach dekoracji starszej. Do czasu odsłonięcia większych fragmentów pierwowzoru można przypuszczać, że jest ona uproszczona.
Tła płycin pilastrów ściany południowej i pól sklepiennych z dekoracjami roślinnymi pierwotnie czerwone wykonana w 1968 roku w kolorze jasno-zielonym.
PRACE REMONTOWO-KONSERWACYJNE
Kaplicy św. Anny:
w roku 2019 wykonano konserwację nawarstwień ściennych w obrębie ośmiu filarów przyściennych kaplicy
w roku 2020
– wykonanie konserwacji technicznej i estetycznej sklepienia kaplicy w obrębie zachodniej
połowy przęsła środkowego
– wykonanie konserwacji technicznej i estetycznej sklepienia kaplicy w obrębie części
przęsła zachodniego
– wykonanie konserwacji technicznej i estetycznej całości sklepienia – dekoracja malarska z 1833 r.
– wykonanie konserwacji technicznej i estetycznej nawarstwień ściennych sklepienia w
obrębie przęsła wschodniego i zachodniej połowy przęsła środkowego, ścian: wschodniej
oraz ściany pd. i pn. na długości przęsła wschodniego i środkowego, wschodnie podłucze
przejścia do nawy.
– Prace konserwatorskie przy kamieniarce okiennej wraz z witrażami i założeniem
podwójnych szyb w nowych ramach w dwóch oknach w kaplicy św. Anny,
prace dofinansowane przez
– Ministerstwo Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu.
– Podkarpackiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków,
– Marszałka Województwa Podkarpackiego.
Elewacja zewnętrzna od strony północnej
– kontynuacja prac konserwatorskich przy elewacji kościoła od strony północnej (skarbiec i zakrystia), spoinowanie i fugi, kamieniarka, okna.
– prace przy konserwacji zewnętrznych ścian ceglanych, cokołu i filaru od strony północnej i wschodniej.
prace dofinansowane przez
– Ministerstwo Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu.
Dziękujemy wszystkim Dobroczyńcom naszej Bazyliki za wszelką pomoc modlitewną a także materialną. W każdej środowej nowennie do Matki Bożej Nieustającej Pomocy prosimy przez Jej ręce o obfitość Bożych łask, za każde okazane dobro naszej wspólnocie parafialnej. Bóg zapłać.
[1] P. Łopatkiewicz, Najstarsze relikty kościoła parafialnego w Krośnie na tle architektury kościołów Ka-
zimierzowskich, (w) Kościół farny w Krośnie pomnik kultury artystycznej miasta, Krosno 1997, s. 64.
[2] J. Samek, Dziewięć zabytków krośnieńskich na firmamencie sztuki polskiej, (w) Kościół farny w Kro-
śnie pomnik kultury artystycznej miasta, Krosno 1997, s. 166.
[3] Zapis nie jasny, nie wykonano obecnie penetracji strychu. E. Kozakiewicz-Cozaś, Sprawozdanie z
prac konserwatorskich w kościele parafialnym w Krośnie w 1968 r., mps, Archiwum Państwowej
Służby Ochrony Zabytków w Krośnie, nr inw. 3750.
[4] J. Samek, op. cit., s. 166.
[5] Nie wykonano obecnie penetracji strychu. (Wg.) E. Kozakiewicz-Cozaś, op. cit..
[6] Można snuć taką hipotezę w oparciu o zauważone przez pana Piotra Łopatkiewicza pionowe pęknięcia ścian, odmienny, zewnętrzny wątek zachodniego muru kaplicy oraz fragment kamiennego, profilowanego cokołu pierwotnie zewnętrznego, wschodniego muru kaplicy widoczny obecnie w sąsiedniej kaplicy św. Jana Nepomucena.
[7] Jacek Radołowicz, Sprawozdanie z wstępnych badań struktury tynków nawy głównej i bocznej
Kościoła Farnego Św. Trójcy w Krośnie /nad Wisłokiem, raków 12 grudnia 1962 rok, mps, Archiwum
Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Krośnie, nr inw. 3717.
[8] E. Kozakiewicz-Cozaś, op. cit..
[9] E. Kozakiewicz-Cozaś, op. cit.. E. Kozakiewicz-Cozaś, Dziennik pracy. Kościół Farny. Krosno 1968.
[10] Ks. Władysław Sarna, Opis powiatu krośnieńskiego pod względem geografizno-historycznym”, Przemyśl, drukarnia Józefa Styfiego, 1898. Reprint, Przedsiębiorstwo Usługowo-Wytwórcze „Roksana” w Krośnie, Muzeum Okręgowe w Krośnie, Drukarnia Górska Poronin, Krosno 1997, s. 275.
[11] W kolorze kremowym z licznymi, złoconymi detalami, tak przemalowany w latach 60-70-tych XX wieku. Typu architektonicznego, flankowany parzystymi kolumnami na wysokich, podwójnych postumentach. Pomiędzy kolumnami złocone rzeźby św. Wincentego à Paulo i św. Joachima. Ponad kolumnami faliste belkowanie. Po środku retabulum w profilowanej ramie zamkniętej łukiem falistym z uskokami obraz główny św. Anna Samotrzeć. Powyżej baldachim z motywem kotary i główek puttów oraz bogato zdobione zwieńczenie z obrazem św. Walentego. W szczycie rzeźba z wyobrażeniem Ducha św. W postaci gołębicy. Ołtarz dekorowany ornamentem rocaille, motywem wazonów oraz rzeźbami aniołów siedzących na łukowych przyczółkach zwieńczenia. Antepedium z ok. 1700 roku drewniane, wykonane w głębokim reliefie w obramieniu ażurowym złożonym z motywu liści akantu, bogato złocone, srebrzone i polichromowane. Na tle monumentalnej, późnorenesansowej architektury siedzące na tronach postacie M. Boskiej i św. Anny. M. Boska lewą ręką podtrzymuje stojące na jej kolanach Dzieciątko. (Opis zaczerpnięty z kart inwentarzowych SOZ w Krośnie wykonanych w 1963 roku przez Jadwigę Jurczak).
